“En Hitler, zeg je?”
“Ja.”
“Spoor jij niet?!”
“Je zou het niet verwachten, maar hij past in het rijtje Ghandi, Edison, Henry Ford en Napoleon. En Alfred Nobel, voor mijn part.”
“Napoleon kan ik snappen… Misschien Nobel ook. Maar de anderen… Ghandi? Een oorlogsmonster en massamoordenaar vergelijken met een vredesengel als Ghandi, schandalig!”
“Ik zal het uitleggen.”
“Ik weet niet of ik dat wil: ineens betwijfel ik onze vriendschap.”
“Kijk naar hun impact.”
“Ik vind het ongepast dat je überhaupt een poging doet om Hitler met anderen te vergelijken.”
“Probeer los te laten wat hij heeft gedaan, en die anderen ook. Kijk alleen naar de reacties die ze hebben losgemaakt. Dat maakt ze vergelijkbaar.”
“Ik probeer het.”
“De reactie op Ford was dat de wereldwijde industrieën door automatisering en standaardisering versneld volwassen werden. Iedereen met werk, werd geraakt – mondiaal.”
“Zo kan ik Edison ook snappen. Maar Ghandi?”
“Eerst Napoleon. Ze als krijgsheren vergelijken ligt voor de hand. Natuurlijk, Hitler is een onbeschrijflijk gedrocht in wat hij heeft gedaan en vele malen hartelozer in de uitvoering van zijn daden. Maar ook Napoleon had bloed aan zijn handen.”
“Kom, zeg! Geen vergelijk!”
“Daarom zei ik: kijk naar de reacties.”
“Hm. Ga door.”
“Eenheid. Ze wisten andere landen tot eensgezindheid te brengen, ongewild. De koloniale machten vormden één front, net als de latere supermachten. De wens na de overwinningen was dezelfde: dit nooit meer. Deze politiek raakte Europa, maar ook de rest van de wereld.”
“En Ghandi?”
“Vreedzaam verzet tegen ongelijkheid.”
“De link met Hitler?”
“Stel je voor dat Hitler niet was geweest. Dan waren zijn impact en gevolgen er ook niet geweest. Geen ruimtevaart, wederopbouw, geen Europese Unie, ik noem maar willekeurig wat. Maar ook geen angst voor racisme!”
“Angst voor racisme?”
“Ja. Door Hitler kwam racisme zo kwaadaardig bovendrijven dat we hebben geleerd angst te hebben voor gewelddadige ongelijkheid.”
“Helaas!”
“Weet ik niet. Want, stel je voor dat Hitler er niet was geweest. Dan hadden we die vreselijk dure les niet geleerd!”
“Dan was het later misschien alsnog gebeurd?!”
“Wellicht.”
“Wat een naar idee dat Hitler onvermijdelijk lijkt te zijn.”
“Iedere vonk doet een kruitvat exploderen, ongeacht wanneer.”
“Hm.”
“Ghandi streefde het tegenovergestelde na. Hun effect was dezelfde: ze beïnvloedden de denkwijze van mensen over andere mensen. In die zin is het maar goed dat we eerst Hitler hadden en daarna Ghandi.”
“Zonder grenzen geen vrijheid?”
“Inderdaad… Helaas.”
Stel je voor dat (c) 2016, Tonny van Wijhe
◊ Inzending voor de schrijfwedstrijd “Stel je voor dat” (2016) van Heel Nederland Schrijft (400 inzendingen)
◊ Gepubliceerd in de bundel ‘Stel je voor dat…’ door Uitgeverij Heelnederlandschrijft (2016)